इयत्ता चौथी प.अ.१ स्वाध्याय १४. नकाशा आणि खुणा

 

१४. नकाशा आणि खुणा.

लहान रस्त्याने जाताना चित्रातील ठिकाणी कोणकोणत्या दिशांना येतात ते लिहा. 

उत्तर - लहान रस्त्यातून जाताना 

उद्यान, जिल्हा रुग्णालय - पश्चिम दिशेला येतात,

जिल्हा परिषद कार्यालय, हॉटेल - पूर्व दिशेला,

मध्यवर्ती बाजार - नैऋत्य दिशेला,

पोस्ट ऑफिस - दक्षिण दिशेला,

पोलीस चौकी - उत्तर दिशेला, 

पोलीस वसाहत - ईशान्य दिशेला, 

अंजूची शाळा - वायव्य दिशेला आणि

घर - आग्नेय दिशेला येतात.

----------------------------------------------------

२) मुख्य रस्त्याने जाताना चित्रातील ठिकाणे कोणकोणत्या दिशांना येतात ते लिहा. 

उत्तर मुख्य रस्त्याने जाताना 

जिल्हा दूरध्वनी केंद्र - पूर्व दिशेला,

जिल्हा परिषद शाळा, उद्यान - उत्तर दिशेला,

रुग्णालय हॉटेल - पश्चिम दिशेला, 

पोलीस वसाहत, जिल्हा परिषद कार्यालय - दक्षिण दिशेला येतात.

----------------------------------------------------

३) शाळेकडे जाताना कोणकोणत्या दिशांना वळावे लागेल ते नोंदवा.

उत्तर - शाळेकडे जाताना मुख्य रस्त्याने जाताना उत्तर दिशेला, पूर्व दिशेला आणि शेवटी उत्तर दिशेला जावे लागेल.

----------------------------------------------------

• सांगा पाहू.

 

शेजारील आराखड्याचे निरीक्षण करून खालील कृती वहीवर करा 

१) घरासाठी वापरलेली विशिष्ट खूण काढा.

उत्तर - घरासाठी वापरलेली विशिष्ट खूण 

----------------------------------------------------

२) आराखड्यामध्ये ही खूण किती ठिकाणी वापरली आहे. ती संख्या त्या खूणेपुढे लिहा.

उत्तर - आराखड्यामध्ये 

 ही खूण चार ठिकाणी वापरली आहे.

-----------------------------------------------------

३) झाडांसाठी वापरलेली खूण काढा.

उत्तर - झाडांसाठी वापरलेली खूण 

----------------------------------------------------

४) आराखड्यात किती झाडे दाखवली आहेत ती संख्या झाडाच्या खूणेपुढे लिहा. 

उत्तर - आराखड्यामध्ये ही खूण 

चौदा ठिकाणी दाखवली आहे. 

--------------------------------------------------

५) अंजूच्या परिसरातील कोणत्या गोष्टी आराखड्यात आलेल्या नाहीत त्यांची नावे लिहा.

उत्तर - एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी हलणाऱ्या गोष्टी आराखड्यात आलेल्या नाहीत. उदा. पक्षी, प्राणी, वाहने, माणसे इत्यादी.

----------------------------------------------------

• सांगा पाहू.

खाली दिलेल्या महाराष्ट्राच्या नकाशाचे निरीक्षण करून कृती करा. 

१) आपल्या राज्याला ऐतिहासिक पार्श्वभूमी लाभलेली आहे. महाराष्ट्रात जलदुर्ग (सागरी किल्ला), गिरीदुर्ग (डोंगरी किल्ला) व भुईकोट (मैदानी किल्ला) असे किल्ले आहेत. किल्ले असलेल्या जिल्ह्यांची नावे वहीत नोंदवा. 

उत्तर - सिंधुदुर्ग, कोल्हापूर, रत्नागिरी, रायगड, सातारा, पुणे, ठाणे, औरंगाबाद, नाशिक, धुळे, बीड, नांदेड, लातूर, उस्मानाबाद, सोलापूर, अकोला, अमरावती, गडचिरोली.

----------------------------------------------------

२) गरम पाण्याचे झरे कोणकोणत्या जिल्ह्यांमध्ये आहेत, ते वहीत लिहा. 

उत्तर - सातारा, ठाणे, जळगाव, यवतमाळ या जिल्ह्यांमध्ये गरम पाण्याचे झरे आहेत.

----------------------------------------------------

३) आपल्या राज्यात ज्या जिल्ह्यांमध्ये लेणी आहेत त्या जिल्ह्यांची नावे अधोरेखित करा. 

उत्तर - नाशिक, औरंगाबाद, रायगड, पुणे, लातूर, नागपूर.

----------------------------------------------------

४) नकाशातील बंदर असणारे जिल्हे शोधा व त्यांच्या नावाभोवती ⚪ अशी खूण करा. वहीत लिहा.

उत्तर - सिंधुदुर्ग, रत्नागिरी, रायगड, ठाणे, मुंबई ही बंदर असणारे जिल्हे आहेत. 

----------------------------------------------------

५) सूचीतील माहितीचा वापर करून मानवनिर्मित व नैसर्गिक घटकांची वर्गवारी करा. 

उत्तर - निसर्गनिर्मित घटक        मानवनिर्मित घटक 

        गरम पाण्याचा झरा         लेणी 

        बंदर                              जिल्हा मुख्यालय

                                            प्रमुख स्थानके 

                                            किल्ले 

                                            विमान वाहतूक केंद्र 

                                            राष्ट्रीय महामार्ग 

                                            लोहमार्ग 

----------------------------------------------------

६) पुणे कोल्हापूर शहरा दरम्यान राष्ट्रीय महामार्ग व लोहमार्ग आहेत. यापैकी कोणता मार्ग कमी अंतराचा आहे, ते वहीत लिहा. 

उत्तर - पुणे - कोल्हापूर शहरादरम्यान राष्ट्रीय महामार्ग कमी अंतराचा मार्ग आहे. 

----------------------------------------------------

७) गोंदिया - चंद्रपूर लोहमार्ग गिरगाव व त्यावरील स्थानके वहीत नोंदवा. 

उत्तर - अर्जुनी मोरगाव, देसाईगंज, ब्रह्मपुरी, नागभीड, मूल.

----------------------------------------------------

स्वाध्याय 

अ) मानवनिर्मित गोष्टीसाठी साधने कुठून उपलब्ध होतात ?

उत्तर - मानवनिर्मित गोष्टी तयार करताना निसर्गापासून साधने उपलब्ध होतात. 

----------------------------------------------------

आ)कोणते घटक नकाशात दाखवले जात नाहीत? त्यांचे कारण काय ?

उत्तर - एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी हालणाऱ्या घटकांचा समावेश केला जात नाही. पक्षी, प्राणी, माणसे, रस्त्यावरून जाणारी वाहने इत्यादी घटक नकाशात दाखवले जात नाही.

----------------------------------------------------

 इ) परिसरातील घटक नकाशात दाखवताना कशाचा वापर करतात ?

उत्तर - परिसरातील घटक नकाशात दाखवताना दिशा, सूची, शीर्षक, प्रमाण तसेच विविध खुणांचा व रंगांचा वापर करतात.

 ----------------------------------------------------

ई) अ व ब पैकी कोणता नकाशा पूर्ण आहे ? अपूर्ण नकाशात कोणत्या गोष्टी नाहीत, त्या नोंदवा.

उत्तर - अ हा नकाशा पूर्ण आहे. अपूर्ण नकाशात दिशा, सूची, प्रमाण या गोष्टी नाहीत.

----------------------------------------------------